اداره کل دامپزشکی استان کرمان

مهدی شفیعی مدیر گروه مبارزه با بیماری‌های واگیر و سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی کرمان در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از کرمان،  گفت: ایران از لحاظ گزش رتبه دوم جهان را بعد از مکزیک دارد. بیشترین آمار مارگزیدگی در استان‌های خراسان و سیستان و بلوچستان و بیشترین آمار عقرب گزیدگی نیز در استان خوزستان گزارش شده است.

او افزود: ۷۰ درصد عقرب گزیدگی‌ها در استان خوزستان و مابقی در سایر استان‌های کشور اتفاق می‌افتد. در فصل گرما خطرات مار و عقرب گزیدگی بیشتر می‌شود.

شفیعی بیان داشت: دو خانواده بزرگ از مار‌های سمی در ایران وجود دارد، زهر افعی‌ها بر روی سیستم خون تاثیر می‌گذارد و با ایجاد ناهنجاری‌های انعقاد خون سبب تشدید خونریزی در فرد مصدوم می‌شود. خانواده دوم از نیش مار‌های سمی مار‌های کبری هستند. زهر این مار‌ها نیز با تاثیر گذاشتن و فلج کردن عضلات تنفسی سبب خفگی در مصدوم شده و مرگ فرد را ایجاد می‌کنند.

او تصریح کرد: گزش عقرب‌ها نیز در دو خانواده تقسیم می‌شود که دسته اول از خانواده بوتی‌ده هستند و بیشتر جمعیت عقرب‌های ایران را تشکیل می‌دهند. سم این نوع عقرب‌ها معمولاً دارای توکسین‌هایی است که روی اعصاب تاثیر می‌گذارد و از طریق ترشح هورمون‌هایی مانند آدرنالین سبب ناهنجاری‌هایی در بدن فرد مصدوم می‌شود که از خصوصیات این عقرب‌زدگی‌ها درد شدید است.

شفیعی گفت: دسته دوم عقرب‌ها در ایران از خانواده "اسکار پیونیده" هستند و بیشتر از طریق اثرگذاری مستقیم بر روی سلول‌های بدن و به ویژه خون، ناهنجاری‌هایی را بر روی فرد مصدوم به جای می‌گذارد. نداشتن درد و بروز خون در ادرار بعد از گزش از خصوصیت این نوع عقرب‌زدگی‌ها است.

او افزود: عدم تحریک جانوران سمی و آشنایی با کمک‌های اولیه مهمترین عوامل پیشگیری در گزش‌ها است. در هنگام نیش‌زدگی، زهر از طریق مایعات زیرجلدی یا زیرپوستی حرکت کرده و به سمت غدد لنفاوی می‌رود.

مدیر گروه مبارزه با بیماری‌های واگیر دار دانشگاه علوم پزشکی کرمان بیان داشت: هنگام نیش‌زدگی هیجان را باید کنترل کنیم، زیرا براساس آمار کنترل هیجان سبب می‌شود احتمال مرگ مصدوم به صفر برسد. دویدن در هنگام گزش بسیار خطرناک است، اگر فرد در هنگام گزش هیجان خود را کنترل کند حدود چهار ساعت دیرتر زهر وارد خون می‌شود که در این مدت زمان فرد مصدوم را می‌توانیم سریع به بیمارستان‌های مجهز به پادزهر انتقال دهیم.

او تصریح کرد: مهمترین نکته پیشگیری از عقرب گزیدگی احتیاط در پوشیدن لباس و کفش در مناطق عقرب خیز است. زیرا عقرب‌ها ممکن است میان لباس‌ها یا داخل کفش سکونت کنند و هنگام پوشیدن لباس یا کفش فرد را نیش بزنند. توصیه می‌شود لباس‌ها و کفش‌ها قبل از پوشیدن به خوبی تکانده شود.

شفیعی گفت: حتی المقدور پا برهنه در محیط باز در شب راه نروید و حتی المقدور برای خوابیدن در محیط باز از تخت‌های بلند و پایه دار استفاده کنید یا قبل از ورود به محل خواب از عدم وجود عقرب اطمینان حاصل کنید.

او افزود: در صورت نیاز به اسکان در چادر، آن را در محیطی بازو دور از نخاله‌ها و باقیمانده‌های ساختمانی بر پا کنید و از فرو بردن دست بدون محافظ در زیر سنگ ها، حفرات و سوزاخ‌های فاقد دید کافی خودداری کنید.

شفیعی بیان داشت: نکته مهم در مواجهه با عقرب گزیدگی، سرد نمودن محل گزش وانتقال سریع بیمار است. بهتراست کمک‌های اولیه زیر را حین رساندن فرد آسیب دیده به اولین مرکز بهداشتی درمانی انجام دهید:

۱. خونسردی خود را حفظ کنید.

۲. به فرد آسیب دیده اطمینان دهید و او را آرام کنید. آرامش فرد باعث می‌شود که جذب زهر کند شود.

۳. از کمپرس سرد در محل گزش استفاده کنید. دقت کنید هرگز یخ را مستقیما روی پوست قرار ندهید.

۴. عضو آسیب دیده را بی حرکت کنید و پایین‌تر از سطح قلب نگه دارید.

۵. از هر گونه دستکاری محل گزش اعم از برش، مکش و سوزاندن اکیدا خودداری شود.

او افزود: در صورت برخورد با مار، به آرامی از آن فاصله بگیرید چراکه اگر مار واکنش ناگهانی و شدیدی نبیند اقدام به حمله نمی‌کند.

شفیعی بیان داشت: در مناطق باز در تاریکی شب قدم نزنید و هنگام کار به خصوص در مناطق مارخیز از دستکش، پوتین ساق بلند (چکمه) و شلوار بلند مچ داراستفاده کنید.

او تصریح کرد: دست و پای خود را در مکان‌های مشکوک که بازرسی آن‌ها با چشم میسر نیست، وارد نکنید. قبل از بازدید دقیق، در چادر‌ها یا سایه بان‌ها داخل نشوید و در آن‌ها اطراق نکنید.

شفیعی گفت: از نشستن بر روی تنه درختان بر زمین افتاده یا تخته سنگ‌ها قبل از بازرسی دقیق آن‌ها خودداری کنید. بعد از غروب آفتاب، به جمع کردن چوب نپردازید و در روز هم چوب‌های انباشته را قبل از برداشتن با یک چوب بلند جابجا کنید.

او افزود: فاصله‌ای که مار‌ها می‌توانند به انسان حمله کنند بر حسب نوع مار متفاوت است ولی معمولاً بیش از فاصله ۵۵ سانتیمتری قادر به حمله نیستند بنا بر این پس از مشاهده مار، در فاصله قدرت حمله آن قرار نگیرید و از آنجا دور شوید، در صورت نیاز به اسکان در چادر، آن را در محیطی باز برپا کنید.

شفیعی بیان داشت: بهتر است کمک‌های اولیه زیر را حین رساندن فرد آسیب دیده به اولین مرکزبهداشتی درمانی انجام دهیم:

 خونسردی خود را حفظ کنید.

 بیمار را آرام کنید و ترجیحا به پشت بخوابانید ..

 اشیایی مانند ساعت، النگو، انگشتر و کفش را در بیاورید.

 عضو آسیب دیده را توسط آتل بی حرکت کنید و پایین‌تر از سطح قلب و در وضعیت خنثی قرار دهید.

 (یعنی اندام مورد گزش خم نباشد)، این عمل از سرعت انتشار سم در عروق لنفاوی و سیاهرگ‌های سطحی می‌کاهد.

 باید کمی بالاتر از محل نیش را با یک تکه پارچه پهن مانند روسری (با پهنای حدود ۱۵ سانتی متر) به آرامی ببندید تا گسترش زهر در خون کند شود. فشار پارچه بسته شده باید به اندازه‌ای باشد که یک انگشت به راحتی از زیر آن عبور کند و همچنین باعث قطع نبض در نقاط انتهایی اندام نشود.

از خوراندن هرگونه مواد غذایی به فرد گزیده شده، خودداری کنید (زیرا با افزایش ضربان قلب باعث افزایش جذب سم می‌شود).

او تصریح کرد: هرگز از تورنیکه یا گارو برای بستن بالای زخم استفاده نکنید، استفاده از سرمادرمانی یا کمپرس آب سرد در محل گزیدگی ممنوع است. مصدوم باید در وضعیت درازکش، با اندام صاف (یا آویزان) پایین‌تر از سطح قلب به مرکز درمانی منتقل شود و ازشستشو و هر گونه دستکاری محل گزش اعم از برش، مکش و سوزاندن اکیدا خودداری شود.