سازمان دامپزشکی کشور

در حال حاضر  مواد غذایی ناسالم باعث مرگ 2 میلیون نفر درسال می شوندکه عمده این تعداد را هم کودکان تشکیل می دهند و  از طرفی  تعداد گرسنگان جهان از مرز یک میلیارد فراتر رفته است (از هر شش نفر، یک نفر گرسنه، که 64درصد آن متعلق به آسیا و اقیانوسیه است)  لذا امنیت غذایی و سلامت غذا برای جمعیت روبه رشد کره زمین، یکی از چالشهای جدی است که به موضوع روز مجامع علمی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در سطوح ملی و بین المللی تبدیل شده است.

با توجه به اینکه سرمایه دامی و سرمایه گذاری انجام شده در زیر بخش دام و طیور بیش از 450هزار میلیارد ریال براورد می شود، این صنعت  بعداز نفت یکی از مهمترین سرمایه های ملی در کشور است .

 باید توجه داشت جمهوری اسلامی ایران در تولید محصولات دامی جزء سی کشور دنیا قرار داد ،بالاخص در زمینه گوشت گوسفند رتبه چهارم، گوشت بز رتبه هفتم ، گوشت طیوررتبه نهم، عسل رتبه یازدهم ، گوشت گاو میش رتبه سیزدهم، گوشت شتررتبه نوزدهم ، شیررتبه بیست و یکم و در تولید گوشت گاو رتبه سی و یکم جهان را دارد.

 سازمان دامپزشکی کشور و به تبع آن ادارات کل دامپزشکی استانها در راستای وظایف و مسئولیتهای قانونی خود سه هدف ملی" حفظ سرمایه دامی از طریق بهداشت دام"، "حفظ وارتقاء بهداشت عمومی از طریق مبارزه با بیماریهای مشترک قابل انتقال بین انسان و حیوان"و " تحقق امنیت غذایی از طریق فراهم کردن شرایط بهداشتی برای سرمایه گذاری و تولید، کاهش تلفات دامی، کاهش ضایعات فرآورده های دامی، افزایش راندمان تولید و سلامت غذا" را دنبال می کند .

از انجا که بهره برداران و دریافت کنندگان خدمات دامپزشکی تمام جامعه اعم از عشایری، روستایی و شهری را در بر می گیرد، در بحث سلامت غذا، علاوه بر مخاطرات بیولوژیکی (باکتریایی، ویروسی، انگلی و قارچی)، مخاطراتی از قبیل باقیمانده های دارویی به ویژه آنتی بیوتیکها، هورمونها، سموم و آفت کشها، فلزات سنگین (سرب، جیوه ، کادمیوم، مس و ...) در سلامت مواد غذایی نیز بایستی  مورد توجه ، نظارت و کنترل قرار گیرند.

شایان ذکر است  بر طبق قوانین سازمان تجارت جهانی WTO صادرات کالاهایی از قبیل فرآورده های خام دامی مانند پوست ، سالامبور، تخم مرغ، عسل، گوشت قرمز، مرغ، ماهی و ... فقط با گواهی قرنطینه دامپزشکی کشور مبداء قابلیت صادرات دارد که این نشان دهنده اهمیت ونقش کلیدی این سازمان در صادرات و رونق اقتصادی کشورها دارد.

 از آنجا که  سازمان بهداشت جهانی شعار امسال را سلامت و ایمنی مواد غذایی از مزرعه تا بشقاب نام نهاده است ،تدوین سند امنیت غذایی دامپزشکی استان کرمان از جمله اقدامات شاخص و قابل ملاحظه ای بوده است که با تلاش و همت فراوان تهیه و ارایه گردیده و امیداست روز به روز نقش دامپزشکی در ارتقای سلامت و بهداشت عمومی جامعه در بین مردم عزیز و مسئولین تصمیم ساز و تصمیم گیر کشورمان بیشتر تبیین گردد و با آگاهی از این نقش مهم و تاثیر گذار ، شاهد بهبود شاخصهای سلامت در کشور و استان کرمان باشیم.

نقش دامپزشکی در سلامت و ایمنی مواد غذایی از مزرعه تا بشقاب:

نقش دامپزشکی در سلامت و ایمنی مواد غذایی از مزرعه تا بشقاب بعنوان نقشی استراتژیک  و کلیدی بسیار حائز اهمیت و انکار ناپذیر می باشد.در واقع  با توجه به ابعاد گسترده وظایف و مسئولیتها ،دامپزشکی یکی از ارکان اساسی زمینه ساز امنیت غذایی محسوب می گردد.در نگاه کلی، نقش دامپزشکی را می توان در سه محور عمده و اساسی تشریح کرد:1-بعد اقتصادی 2- بعد بهداشتی 3- بعد تحقیقاتی و پژوهشی .

1-بعد اقتصادی: به جهت مسئولیت خطیر دامپزشکی در حفظ سلامت سرمایه های دامی ، این بعد از وظایف بعنوان بارزترین چهره کاری دامپزشکی در عرصه توسعه پایدار امنیت غذایی مطرح می باشد. از آنجا که مطابق  تعریف  قانونی لفظ کلی دام  به  انواع حیوانات اهلی ،طیور،آبزیان،زنبورعسل ،کرم ابریشم ،حیوانات آزمایشگاهی و حیوانات باغ وحش  اطلاق میشود، گستردگی فعالیتها بنحو چشمگیری آشکار می گردد.

         در واقع هدف از تاسیس سازمان دامپزشکی ،رسالت خطیر  این  سازمان  به منظور تامین بهداشت دام کشور و فراورده های مربوط به آن و پیشگیری و مبارزه با بیماریهای دامی می باشد که با جلو گیری از وقوع، شیوع و بروز بیماریها یا تلفات نا خواسته در دامها و حیواتات در محیط های مختلف زیستی معنی میگردد. در این راستا، دامپزشکی با ارائه و توسعه بهترین، علمی ترین و عملی ترین حوزه روش های پیشگیری شامل واکسیناسیون و اقدامات مراقبتی ، درمان، کنترل و یا ریشه کنی بیماریهای دامی و حیوانی مسئولیت خطیر خویش را محقق می سازد .

          توجه به اینکه دامداری به مفهوم رایج آن، شامل زمینه های مختلف پرورش دام، طیور وآبزیان و دیگر دامها و حتی نگهداری حیوانات زینتی و تفریحی و خانگی، تا چه اندازه ای در تأمین درآمد عمومی و معاش انسانها نقش دارد ، به خوبی گویای اهمیت اقتصادی این جنبه از فعالیت دامپزشکی می باشد. در واقع  برنامه ریزی مناسب بهداشتی دامپزشکی در حفظ سرمایه های دامی کشور ، بصورت مستقیم بر افزایش ضریب تبدیل و افزایش بهره وری  موثر  بوده و موجبات رونق دامپروری و اشتغالزایی را فراهم می سازد و بدین لحاظ دامپزشکان نقش مهمی در ایجاد نظام دامپروری قوی و نظام‌مند دارند و مسلما هرگونه غفلت در وظایف  دامپزشکی و کاستی در کیفیت کار می‌تواند سبب بی‌اعتمادی بهره‌برداران شود که خطر بالقوه‌ای برای افزایش بهره‌وری محسوب می‌شود.تامین پروتئین دامی مورد نیاز کشور و نیل به خود کفایی از مصادیق بارز این نقش ارزنده بشمار میرود.

در همین راستا یکی دیگر از ویژگیهای  و ظایف دامپزشکی در امنیت غذایی ، حفظ و صیانت از سرمایه های دامی با التزام به حفظ محیط زیست وجلوگیری از آلودگی متقابل محیط و محصولات دامی می باشد که بدین لحاظ دراقدامات صدور پروانه  ضرورت  رعایت ضوابط و معیارهای حریم بهداشتی اماکن دامی و صنایع وابسته به دام  با کلیه صنایع و مراکز خدماتی و سکونت گاهها  با تاکید ویژه مد نظر قرار می گیرد . علاوه بر این تعطیلی واحدهای غیر بهداشتی و غیر مجاز تحت پوشش  خدمات دامپزشکی اعم از اماکن دامی  شامل مرغداری و دامداری و همچنین  صنایع وابسته به دام و مراکز عرضه از اقدامات مهم دامپزشکی در این خصوص می باشد.

         ۲ – بعد بهداشتی : بدیهی است  به تبع انجام اقدامات بهداشتی  دام در جهت حفظ سرمایه های دامی، نقش موثر دامپزشکی درگام بعدی درسلامت جامعه انسانی و  تضمین سلامت و کیفیت  فراورده های خام دامی بیش از پیش نمایان می گردد . در واقع اساس و پایه بهداشت و سلامت جوامع انسانی، به میزان بسیار زیادی هم به صورت بالقوه و هم به صورت بالفعل وابسته به بهداشت دام و فراورده های آن می باشد .

نظارت دامپزشکی بر کلیه مراحل زنجیره تولید،فراوری ،توزیع و عرضه از یک سو و بهداشت و پیشگیری و کنترل بیماریهای قابل انتقال از دام به انسان از سوی دیگر ،نقش مهم دامپزشکی در توسعه پایدار امنیت غذایی و ارتقا سلامت عمومی جامعه را مشخص می نماید. در همین راستا بحث پایش باقیمانده های دارویی به ویژه آنتی بیوتیکها، هورمونها، سموم و آفت کشها، فلزات سنگین (سرب، جیوه ، کادمیوم، مس و ...) در سلامت مواد غذایی نیز بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.

          صدها نوع بیماری مشترک یا قابل انتقال از دام به انسان شناخته شده است که  می توانند از طرق مختلف به انسان منتقل شده  و خطری جدی برای سلامت انسانها ایجاد نمایند. به عنوان مثال، مصرف فراورده های خوراکی مثل گوشت، شیر، ، تخم مرغ و....یا استفاده از فراورده های غیر خوراکی مثل پشم، پوست مو، پر و ... یا از طریق تماسهای محیطی مستقیم و غیر مستقیم با حیوانات و قرار گرفتن در چرخه های مختلف زیست محیطی عوامل بیماری زا، ممکن است باعث وقوع و شیوع بیماریهای قابل توجهی در انسانها گردد.

         انواع بیماریهای سل، بروسلوز یا تب مالت، شاربن، هاری و.... در سالهای اخیر وحشت شیوع بیماریهای بالفعل و بالقوه ای مثل جنون گاوی ، آنفلوانزای خوکی و بویژه آنفلوانزای فوق حاد پرندگان (که در سالهای اخیر، کره زمین را با یکی از شدیدترین بحرانهای زیستی خود مواجه کرد) ، مثال هائی از بیماری های مشترک بین انسان و دامها یا حیوانات هستند که در موردشان اغلب و هر روز و به کرّات اخباری را دریافت می کنیم.

          دامپزشکی در این بعد از مسئولیت خویش، علاوه بر تخفیف و از بین بردن راههای اشاعه بیماری در دامها و حیوانات، در جلوگیری و توقف چرخه انتقال بیماریها و آلودگی ها از دام  و فراورده های خام دامی به جمعیت های انسانی رسالت بسیار مهمی را به انجام  میرساند. فعالیت بسیار گسترده دامپزشکان و دانش آموختگان علوم دامپزشکی در نظارت بهداشتی بر کشتارگاهها، کارخانجات بسته بندی فراورده های گوشتی و خوراکی ،سرد خانه ها ، کارخانجات  تولید خورا ک دام و مراکز جمع آوری شیر و .... گواه بر انجام این وظیفه مهم می باشد.

علاوه بر این اقدامات  دامپزشکی دررعایت اصول قرنطینه ای و امنیت زیستی بمنظور جلوگیری از انتشار بیماریهای دامی و قابل انتقال از دام به انسان و همچنین پیشگیری از آلودگی فراورده های خام دامی و  انتقال بیماریها از طریق این  محصولات  با تاکید بر اخذ گواهی سلامت در انتقال و حمل و نقل دام و فراورده های خام دامی نقش عمده و قابل توجهی در  توسعه پایدار امنیت غذایی ایفا می نماید .

در این بین  تلاش دامپزشکی در تولید محصولات سالم و ارگانیک با تکیه بر رعایت بهداشت و اصول امنیت زیستی  در کلیه مراحل احداث و بهره برداری اماکن دامی نیزامری قابل توجه در این زمینه  محسوب می گردد.

          ۳ – بعد تحقیقاتی و پژوهشی : دامپزشکی در بستر علمی و توسعه کمّی و کیفی خویش، به عنوان یکی از مهمترین رشته های تحصیلی دانشگاهی و از اوایل دوران تأسیس دانشگاه مطرح بوده است. لذا امروزه دانشمندان، دانش پژوهان و تعداد زیادی از دانش آموختگان مختلف علوم دامپزشکی ، علاوه بر فعالیت های تخصصی در حیطه دامپزشکی، در موارد بسیار و متعددی در کنار دیگر محققان در رشته های مرتبط، در مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی و در علوم و فن آوری های گوناگون، همکاری شایان توجهی دارند. از جمله در توسعه علوم پایه و زیست شناسی، فیزیولوژی، بیو شیمی، باکتریولوژی، ویروس شناسی، انگل شناسی، آسیب شناسی، علوم آزمایشگاهی، تحقیقات پزشکی و داروسازی، تهیه واکسن و سرم سازی و زمینه های متعدد دیگرفعالیت دارند که خود در تدوین کتب و ضوابط و دستورالعملهای جدید در راستای  امنیت غذایی قابل توجه بشمار میرود .

دکتر مینا قاضی زاده

کارشناس اداره نظارت بر بهداشت عمومی

اداره کل دامپزشکی استان کرمان