سازمان دامپزشکی کشور

رییس گروه دامپزشكی فرهنگستان علوم با اشاره به اینكه اجرای راهكارهای مناسبی مانند راه اندازی آزمایشگاه مرجع وآزمایشگاه‌های تخصصی تشخیص سل گاوی، تعیین ویژگی‌های مولكولی میكوباكتریوم‌های جدا شده از حیوانات اهلی و وحشی، بها دادن به عملیات ریشه كنی سل گاوی و برنامه تحقیقاتی منظم دراین رابطه و استفاده از تجربیات دیگر كشورها می‌تواند در كنترل سل دامی در كشور موثر باشد، گفت: بیماری سل با توجه به آلودگی بخش وسیعی از جمعیت جهان كه در كشورهایی مانند روسیه سالانه 25 هزار نفر را به كام مرگ می‌كشاند از اهمیت بالایی برخوردار است.

 دكتر محمدقلی نادعلیان كه در سمینار یكروزه سل، بیماری مشترك بین انسان و حیوان در سالن شورای فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران سخن می‌گفت در خصوص راهكارهای مناسب جهت كنترل سل دامی كشور اظهاركرد: سل یكی از بیماری‌های عفونی و قابل انتقال بین انسان و حیوان است. عامل بیماری یك باكتری به نام میكوباكتریوم است كه عامل سل گاوی را به نام میكوباكتریوم بویس یكی از اعضا كمپلكس میكوباكتریوم (عامل سل انسانی) می‌نامند. سل مهمترین بیماری نشخواركنندگان به ویژه گاو و بز در سراسر جهان از جمله ایران است كه در بیان اهمیت این بیماری می توان گفت كه سالیانه در كشور روسیه حدود 25 هزار نفر در اثر سل جان خود را از دست می دهند.

وی افزود: باسیل سل علاوه بر انسان و نشخواركنندگان، حیوانات خانگی و حیات وحش را نیز مبتلا می‌كند، لذا كنترل و مبارزه با این بیماری بسیار مشكل می‌باشد. سگ و گربه از جمله حیواناتی هستند كه نسبت به سه گونه باكتری انسانی، گاوی و مرغی حساس‌اند؛ بنابراین امكان انتقال به جمعیت انسانی و دامی را به راحتی فراهم می‌كنند حتی پرندگان خانگی مانند قناری نیز به سه گونه باكتری حساس هستند؛ لذا در كنترل بهداشت انسان و دام از اهمیت بسزایی برخوردار هستند. گاهی به دلیل عدم ایجاد پاسخ در برخی از حالت‌های بیماری به تست‌های رایج، شیوع و گسترش آن در سطح گله به شكل پنهان اتفاق افتاده و در یك غفلت ناگهانی ممكن است كل جمعیت دامی یك واحد حذف شوند.

رییس گروه دامپزشكی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در ادامه تصریح كرد: در رابطه با سل انسانی علاوه بر منابع دامی چه اهلی، چه وحشی و چه حیوانات خانگی كه موجب انتقال عامل سل به انسان می‌شوند، امروزه با شیوع بیماری‌های سركوب كننده ایمنی مانند ایدز مواجهیم كه متاسفانه در كشور ما روز به روز بر تعداد مبتلایان افزوده شده و باعث تضعیف ایمنی و به دنبال آن بسیاری از بیماری‌ها از جمله سل بر انسان‌ها مستولی می‌شود. سالانه 10 میلیون مورد جدید سل بروز می كند كه به مواد قبلی اضافه می‌شود و سه میلیون نفر مرگ و میر اتفاق می‌افتاد. تخمین زده می‌شود كه 50 میلیون راس گاو در جهان آلوده به میكوباكتریوم بویس (عامل سل گاوی و مشترك) ‌بوده و زیان اقتصادی آن سالیانه حدود سه میلیون دلار باشد. بررسی‌هایی كه از نظر ابتلابه سل تاكنون در كشور ما انجام شده هم نشان می دهد استان سیستان و بلوچستان در رتبه اول، استان گلستان در رتبه دوم و استان خوزستان در رتبه سوم قرار دارد.

نادعلیان با اشاره به اینكه در آمریكا و انگلستان در سال 2008 و 2009 به ترتیب 40 میلیون دلار و صد میلیون پوند برای ریشه كن كردن سل هزینه شده است، خاطرنشان كرد: عامل سل گاوی یا همان میكوباكتریوم بویس از عمده‌ترین منبع عفونت و انتقال به انسان است؛ لذا كنترل و در نهایت ریشه كنی سل در جمعیت گاوی همواره در اولویت كاری سازمان های ذیربط بوده و همین طور حاملین و منابع عفونت میكوباكتریوم توبركولوزیس (عامل سل انسانی)هم كه به غیر از انسان نخشواركنندگان بزرگ وكوچك را مبتلا می‌كند باید با روش دقیق تشخیصی در حیوانات شناسایی و حذف شود. در انسان در سال 2001، 8.5 میلیون مورد جدید سل (ریوی و غیر ریوی) توسط سازمان بهداشت جهانی (Who)گزارش شده كه 90 درصد آن متعلق به كشورهای در حال توسعه است به طوری كه در آسیا (پنج میلیون)،‌آفریقا (دو میلیون)، خاورمیانه (0.6 میلیون ) و آمریكای لاتین (0.4 میلیون) بوده است.

وی در خصوص راه‌های انتقال سل عنوان كرد: باكتری عمدتا از راه تنفس وارد بدن می شود ولی راه‌های مادرزادی، دستگاه‌های تناسلی و گوارشی و حتی زخم‌های پوستی نیز امكان انتقال این بیماری را فراهم می‌ كند. گاهی نیز از راه آغوز و شیر آلوده موجبات انتقال فراهم می‌شود. عامل سل تقریبا تمام اندام‌های بدن را درگیر كرده و اغلب به شكل حاد و مزمن به فرم‌های مدولار، ارزنی و ترشحی دیده می‌شود.

رییس گروه دامپزشكی فرهنگستان علوم تصریح كرد:در گاو فاكتورهایی مانند سن،‌ مدت زمان قبل و بعد از زایش، ابتدای بیماری و سل پیشرفته از جمله عواملی هستند كه عدم پاسخ به تست را موجب شده و واكنش منفی كاذب را به دنبال خواهد داشت. همچنین در حال حاضر مهمترین چالش در صنعت گاوداری در ایران و جهان بیماری سل است كه علاوه بر ضرر و زیانی كه وارد می‌كند مشكل زئونوز (مشترك) بودن آن بهداشت عمومی را به مخاطره انداخته و خسارت هنگفتی را متوجه جمعیت انسانی می‌ كند. به عنوان مثال حذف گاوهای سلی در كشور انگلستان و ولز در سال 1999 به هفت هزار و 42 راس و در سال 2009 به 36هزار و 322 راس رسیده یعنی روزی صد راس گاو.

رییس گروه دامپزشكی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران با بیان اینكه هزینه تشخیص راكتورهای مثبت سلی در كشور بسیار بالا است به گونه‌ای كه سالیانه حدود سه هزار راس گاو به عنوان راكتور مثبت حذف و كشتار می‌شوند، اظهار كرد: در ایران تاكنون عامل بیماری علاوه بر گاو از گوسفند، بز، گاومیش، موش، كبوتر و میمون جدا و تعیین هویت شده است ولی هیچ گونه تحقیقی در مورد شیوع بیماری در دیگر حیوانات صورت نپذیرفته و این مساله یكی از مهمترین مجهولاتی بوده كه لازم است برنامه‌های تحقیقاتی مدونی را برای جداسازی و شناسایی ناقلین تنظیم كرد.

نادعلیان درباره بررسی روند 10 ساله گذشته سل گاوی از سال‌های 76 تا 88 در كشور تصریح كرد: عملیات ریشه كنی سل گاوی در قالب طرح كنترل بروسلوز و ریشه كنی سل گاوی از سال 1363 آغاز شده و در طول برنامه‌های پنج ساله دوم و سوم توسعه ادامه پیدا كرد. در پی اقدامات به عمل آمده درصد آلودگی سل گاوی (درصد راكتور به تست) در دامداری‌های تحت پوشش از 3.48 در سال 63 به 0.12 درصد در پایان برنامه سوم تقلیل یافته و سطح پوشش عملیات در جمعیت هدف به 19.4 درصد رسید. در برنامه پنج ساله چهارم توسعه تا پایان سال 1386 میزان درصد آلودگی (راكتور به تست) سل گاوی به 0.13 رسیده و سطح پوشش عملیات در جمعیت هدف به 21 درصد افزایش یافته است و در سال 1388 تقریبا با همان سطح پوشش به 0.22 درصد رسیده است.

به گزارش ایسنا، وی در ادامه در خصوص علت عدم ریشه كنی سل گاوی در كشور، عنوان كرد: با توجه به مدارك و مستنداتی كه از مقالات مختلف و از آرشیو و گزارش‌های سازمان دامپزشكی كل كشور به دست آمده، قبل از سال 1952 كه هنوز برنامه تست و كشتار گاوهای سلی در كشور آغاز نشده بود، سل یكی از معضلات مهم بهداشتی – اقتصادی در كشور محسوب می‌شد به طوری كه در سال 1959 از دو هزار و 637 راس گاو تست شده به صورت بین جلدی هزار و 295 راس آلوده تشخیص داده شدند ولی در سال 1977 بیشتر استان‌های ایران وارد برنامه تست و كشتار شدند و آلودگی به سطح 0.43 درصد رسید.

رئیس گروه دامپزشكی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران با بیان اینكه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایرن و شروع جنگ تحمیلی رقم 0.43 درصد به 2.47 درصد در سال 1984 رسیده و برنامه كنترل سل گاوی مجددا اجرایی شد،اضافه كرد: در نهابت با تست مقایسه‌‌یی بین جلدی توبوكولین مرغی و پستانداران كار دنبال شد و سبب شد تا در سال 1378 درصد نسبت راكتور به تست 0.17 درصد برسد؛ این در حالی است كه در سال 1388 یعنی 10 سال بعد به 0.22 درصد رسیده است.

نادعلیان ادامه داد: با توجه به بودجه‌ای كه به این امر اختصاص داشته و كمبود كادر فنی كه در امر تست سل مشغول بوده و افزایش جمعیت گاوان هدف كه رقمی در حدود 20 درصد است و همین طور مسائل و مكشلات عدیده به ویژه در رابطه با بیمه دام‌ها و عدم پرداخت غرامت گاوهای حذفی سازمان دامپزشكی موفق به ریشه كنی كامل نشده است. باید اضافه كرد همانند عدم پوشش كامل گله‌ها توسط تست سل، توجه بیشتر فقط به گاوهای اصیل (اروپایی)، عدم حذف كامل گاوهای راكتور، افزایش جمعیت دامی، طولانی شدن فاصله بین تست‌ها، فقدان جمع‌آوری سیستماتیك اطلاعات، فقدان آزمایشگاه مجهز رفرانس، واكنش‌های مثبت كاذب تست توبركولین، فقدان بودجه كافی برای غرامت دادن و حذف دام، وجود حیوانات مخزن آلودگی، عدم شناسایی مخازن آلودگی به طور كامل، نقل و انتقال غیر قابل كنترل گاوها، جابه‌جایی گاوها، ناكافی بودن قرنطینه، عدم تست كاركنان و كارگزاران دامداری در رابطه با سل، وجود بیماری‌های تضعیف كننده سیستم ایمنی مانند ایدز، آلودگی بندپایان مانند كنه به میكوباكتریوم بویس باعث شده تا ریشه كنی سل گاوی با عدم موفقیت روبرو شود. البته این واقعیت را باید پذیرفت كه كشورهای كمی در دنیا موفق به ریشه‌كنی شده‌اند كه در این میان می‌توان به آمریكا اشاره كرد كه توانسته است سل را از پنج درصد در سال 1917 به كمتر از 0.001 درصد در سال 2009 برساند و آن را ریشه كن كند، اما سل انسانی هم در سال‌های 1376 تا 1388 روند تقریبا ثابت و كمی كاهش را نشان می‌دهد ولی هنوز ریشه كن نشده است.

رئیس گروه دامپزشكی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در پایان تقویت سازمان دامپزشكی كشور از نظر بودجه و كادر فنی مجرب و كافی در جهت انجام تست توبركولیناسیون، الزامی كردن طی دوره‌های نظری و عملی آموزش و بازآموزی اختصاصی مبارزه با سل گاوی برای دامپزشكان، تحت پوشش در آوردن تمام گاوهای اصیل، دورگ و بومی كه در معرض خطر ور یسك بیشتری قرار دارند، حذف زودهنگام گاوهای راكتور مثبت از گله (حداكثر مدت 30 روز)، كاهش فاصله بین تست‌ها طبق ضوابط علمی و قانونی، به روز كردن اطلاعات گاوداری‌های تحت پوشش، راه اندازی آزمایشگاه رفرانس با آخرین تجهیزات كه بتوان آزمایشات میكروبیولوژی را با آخرین روش به ویژه مولكولی انجام داد، راه اندازی آزمایشگاه‌های تخصصی تشخیص سل گاوی حداقل در پنج نقطه ایران (شمال، جنوب، شرق، غرب و مركز)، تعیین ویژگی‌های مولكولی میكوباكتریوم‌های جدا شده از حیوانات اهلی و وحشی كه بتواند ارتباط اپیدمیولوژیك میان آن‌ها را روشن كند كه كمكی است در راهبردهای كنترلی، تست گاوهای وارداتی در قرنطینه‌ها، جلوگیری از جابه جایی گاوهای بدون مجوز و برخورد قاطع با خاطیان، شناسایی مخزن‌های مایكوباكتریوم‌ها از جمله حیات وحش كه نقش عمده‌ای در آلوده كردن گاوها دارند، نمونه برداری از گاوهای راكتور مثبت كشتاری و ارسال آن به آزمایشگاه رفرانس و ژنوتاپینگ مولكولی میكوباكتریوم بویس، تست كارگران و پرسنل گاوداری‌ها و در صورت لزوم درمان و یا واكسیناسیون، مجهز كردن قرنطینه‌های موجودو اضافه كردن قرنطینه‌های مرزی و داخل استانی، همكاری تنگاتنگ بین وزارت بهداشت و سازمان دامپزشكی كشور در راهبردهای عملی جهت كنترل و ریشه كنی این زئونوز واقعی، بها دادن به عملیات ریشه كنی سل گاوی و برنامه تحقیقاتی منظم در این رابطه و استفاده از تجربیات دیگر كشورها جهت برطرف كردن نقاط ضعف و غیره را از جمله راهكارهای مناسب برای كنترل و ریشه كنی سل گاوی دانست.