مهمترین راههای انتقال بیماری های مشترك بین انسان و دام

مقدمه:

میل وافر و سیری ناپذیر انسان در كشف رموز حیات و زدودن آلام و ناملایمات از عرصه زندگی، از انگیزه های مهمی بوده كه موفقیت های چشمگیری در جدال با عوامل ناگوار تهدید كننده حیات، نصیب بشر كرده است. این جدال و مبارزه در دوران شكوفایی دانش و فن آوری و رویكرد علمی به مسائل جهان از ژرفای بیشتری برخوردار و با نتایج درخشان تری قرین بوده است. با این وجود گویی این مبارزه پایانی نداشته و عوامل بیماری زا را تاب مستوری نیست و هر روز در چهره ای جدید رخ می نمایند. امروزه علیرغم پیشرفت شگرف دانش پزشكی در كنترل و ریشه كنی عوامل بیماریهای عفونی شناخته شده، متاسفانه هراز گاهی عوامل جدید یا تغییر ماهیت یافته ای در چهره عفونت ها و بیماری های منشا گرفته از حیوانات، سلامت انسان را با خطر جدی تهدید می نمایند كه گاهی در صدر مسائل و مشكلات بین المللی قرار گرفته و توجه همه مردم را بخود معطوف می سازند. بیماریهایی مثل جنون گاوی، آنفلوانزای پرندگان و خوك، تب های خونریزی دهنده مثل تب كریمه كنگو، سارس و ..... از این جمله اند.

این عفونت ها و بیماریها به عنوان بیماریهای قابل انتقال بین انسان و دام یا اصطلاح قدیمی "بیماریهای مشترك بین انسان و دام" معروف می باشند. براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی بیماریهای مشترك یا زئونوز، بیماریهایی هستند كه بطور طبیعی بین حیوانات مهره دار و انسان انتقال می یابند. براساس آخرین اطلاعات از حدود 1700 عامل بیماریزای شناخته شده انسان حدود 49 درصد آنها زئونوز یا ناشی از حیوانات می باشند. از حدود 156 عامل بیماریزای نوپدید كه طی سه دهه گذشته شایع گردیده حدود 73 درصد آنها از عوامل مشترك شناخته شده اند. مخاطرات بیماریهای قابل انتقال برای جامعه انسانی بسیار بالا و بعلت وجود مخزن حیوانی كنترلشان مشكل است. عوامل ایجاد كننده این بیماریها كه عمدتا میكرب ها و انگل ها می باشند از راههای مختلف خوراكی، تنفسی، نفوذ از پوست و مخاطات و گزش های حیوانی و بندپایان به انسان منتقل می شوند. تماس با حیوانات -بنا به اقتضای شغل و محصولات دامی آلوده مثل گوشت، شیر و دیگر فراورده ها از منابع آلودگی انسان می باشند. بعضی از این بیماریها مثل هاری، تب های خونریزی دهنده، عفونت های گوارشی و تنفسی سالانه جان هزاران انسان را می گیرند و برخی مثل سل، تب مالت (بروسلوز)، سیاه زخم، لیشمانیوز و بعضی عفونت های انگلی مدت های مدیدی افراد مبتلا را رنج می دهند.

شیوه های انتقال بیماریهای مشترك :

برخی از عوامل بیماری های مشترك بصورت مستقیم در اثر تماس با حیوان یا مصرف گوشت، شیر و سایر فراورده های دامی آلوده به انسان منتقل می شوند.

در صورتی كه برخی دیگر توسط ناقلین بی مهره (كنه، پشه و ...) منتقل میگردند. در مورد بعضی از عوامل عفونی مانند كرم كدو، كیست هیداتید و توكسوپلاسموز ، آلودگی انسان بعنوان بخشی از چرخه طبیعی انگل (بعنوان میزبان نهایی یا

میزبان واسط) انجام می شود. راه ورود عامل بیماری به بدن انسان برحسب نوع بیماری متفاوت و از راههای خوراكی، تنفسی، جلدی و نیش حیوانات بی مهره می باشد.

راههای پیشگیری از انتقال بیماریهای مشترك به انسان:

موثرترین اقدام برای پیشگیری از بیماریهای مشترك اجرای برنامه های مدون توسط ادارات كل و شبكه های دامپزشكی در جهت مبارزه با این گروه از بیماریها است كه لازم است این طرح ها و برنامه ها با حمایت دولت بی وقفه ادامه یابد. علی ایحال آگاهی عموم مردم از خطرات این عفونت ها و بیماریها، توجه جدی تولید كنندگان مواد غذایی به ضوابط و مقررات دامپزشكی برای تولید فراورده های غذایی سالم و بی خطر و آگاهی مصرف كنندگان و افراد در تماس با دام از ویژگی های محصولات دامی سالم و نحوه تماس با دام بسیار ضروری است. در این ارتباط لازم است نكات زیر مورد عنایت شهروندان عزیز قرار گیرد:

1-بیماری كشنده و دلخراش هاری از طریق گزش و بزاق حیوانات هار مثل سگ، گربه، روباه و دیگر حیوانات خونگرم به انسان انتقال می یابد. لذا بایستی در برخورد با حیوانات وحشی مهاجم و دارای علائم بیماری، مراقب گازگرفتگی بود و در صورت وقوع گازگرفتگی بلافاصله به مراكز بهداشتی مراجعه نمود. حیوانات اهلی خانگی یا سگهای گله باید بصورت منظم توسط درمانگاههای دامپزشكی علیه بیماری واكسینه شوند.

2-نگهداری حیوانات خانگی مثل سگ و گربه بدون مراقبت دامپزشكی علاوه بر بیماری هاری، می تواند سبب انتقال بیماریهای انگلی مثل كیست هیداتید، توكسوپلاسموز و ... شود. بنابراین باید بطور منظم زیر نظر دامپزشك داروهای ضدانگلی دریافت كنند

3-محل نگهداری حیوانات خانگی بایستی مرتبا تمیز و ضدعفونی و از تماس بچه ها و خانم های باردار با آنها پرهیز و از تماس حیوانات خانگی با حیوانات وحشی و ولگرد جلوگیری شود.

4-برای قطع چرخه زندگی انگل ها ضمن جلوگیری از كشتار قاچاق دام ضایعات كشتارگاهی بویژه قسمت های آلوده به كیست های انگلی باید از دسترس حیواناتی مثل سگ و گربه بدور باشند و به كارگاههای تبدیل ضایعات ارسال شوند.

5-میوه جات و سبزی های آلوده به مدفوع سگ و گربه و حیوانات وحشی دیگر می تواند موجب انتقال آلودگی های انگلی مثل كیست هیداتید و توكسوپلاسموز و ... به انسان شود. لذا قبل از مصرف بایستی با استفاده از چند قطره مایع ظرفشویی در یك ظرف آب كاملا شستشو و با استفاده از مواد ضدعفونی كننده مناسب ضدعفونی و سپس مصرف گردند.

6-گوشت قرمز بایستی از فروشگاه ها و قصابی های مجاز كه دارای مهر دامپزشكی روی لاشه می باشند تهیه گردد. مصرف گوشت های غیرمطمئن بویژه بصورت كبابی و نیم پز می تواند موجب انتقال آلودگی های میكربی و انگلی مثل كرم كدو به انسان گردد.

7-گوشت طیور فاقد بسته بندی مورد تایید دامپزشكی یا در صورت نگهداری در شرایط نامناسب و انقضای تاریخ مصرف می تواند موجب مسمومیت های غذایی مصرف كننده شود.

8-مصرف شیر و دیگر فراورده های لبنی غیرپاستوریزه مثل پنیرهای محلی و بستنی های سنتی تهیه شده از شیر غیرپاستوریزه می تواند موجب ابتلا به بیماری خطرناك تب مالت (بروسلوز) و دیگر عفونت های گوارشی خطرناك شود. لذا از مصرف شیر خام، ‌پنیر محلی، بستنی سنتی و دیگر محصولاتی كه از شیر خام و غیرپاستوریزه تهیه می شوند باید جدا اجتناب گردد.

9-تماس مستقیم دامداران با جنین های سقط شده و ترشحات زایمانی دامهای مذكور می تواند موجب انتقال بیماری تب مالت گردد لذا در خصوص تماس با دامهای مذكور باید نكات بهداشتی رعایت شود.

10-بعضی از بندپایان مثل كنه، مگس و پشه می توانند موجب انتقال بیماریهای خطرناكی مثل تب های خونریزی دهنده (تب كریمه كنگو) به انسان شوند. بنابراین باید محل نگهداری دامهای اهلی مثل گاو، ‌گوسفند و بز در اماكن روستایی از محل زندگی انسان جدا و مرتبا با سمپاشی مناسب از بندپایان ناقل مثل كنه، مگس و پشه پاكسازی شود.

خلاصه ای از برخی بیماریهای قابل انتقال مهم

بیماری مشترك	عامل بیماری	نحوه انتقال به انسان	نكات مهم
هاری	ویروس	گازگرفتگی توسط حیوانات هار و یا تماس بزاق حیوانات هار با زخم ها و خراش های جلدی	بیماری در انسان دلخراش بوده و عواقب وخیم و كشنده دارد.
تب كریمه كنگو	ویروس	تماس با ترشحات خونی لاشه آلوده یا از طریق نیش كنه آلوده	خونریزی های گسترده كه گاهی منجر به مرگ می شود.
آنفلانزای مرغی	ویروس	تماس با پرندگان آلوده	بیماری تنفسی و عمومی خطرناك كه در نهایت منجر به مرگ می شود.
جنون گاوی	پریون	مصرف مغز و اعصاب آلوده حتی بعد از حرارت دیدن	بیماری خطرناك و كشنده در اثر تخریب بافت مغز
سالمونلوز	باكتری	مصرف گوشت و فراورده های دامی آلوده (انواع گوشت قرمز و سفید)	عفونت های گوارشی خطرناك شبه حصبه
مشمشه	باكتری	تماس با اسب و تك سمی های آلوده	بیماری خطرناك و كشنده
لپتوسپیروز	باكتری	تماس با حیوانات، گاو، گوسفند و بز، جوندگان	ایجاد یرقان و ضایعات كلیوی در انسان
شاربن یا سیاه زخم	باكتری	جراحات اتفاقی و تماس با لاشه، پشم و پوست حیوانات (گاو، گوسفند و بز) تلف شده از بیماری یا نیش حشرات آلوده	بیماری بصورت انفرادی در دامداران و افراد در تماس با دام و ... اتفاق می افتد. فرم عمومی بیماری كشنده و زخم های جلدی بسیار بدخیم هستند.
بروسلوز (تب مالت)	باكتری	مصرف شیر خام و فراورده های لبنی غیرپاستوریزه دامهای ناقل یا تماس با ترشحات زایمان و جفت و جنین سقط شده آلوده (گاو ، گوسفند و بز)	بیماری در انسان آزار دهنده، طولانی مدت و دارای علائم و عوارض گوناگون است.
سل	باكتری	مصرف شیر خام یا گوشت آلوده دامهای مبتلا	بیماری مزمن و آزاردهنده
كیست هیداتید	انگل (كرم)	در اثر تماس با سگ آلوده یا مصرف سبزی آلوده	ایجاد كسیت های انگلی با عوارض مختلف در ارگان هائی مثل كبد، ریه و ...
كرم كدو	انگل	خوردن گوشت گاو آلوده خام یا نیمه پخته	آلودگی انگلی روده ای
توكسوپلاسموز	تك یاخته	تماس با حیوانات آلوده، گربه، گوسفند و بز، سگ و جوندگان	در خانم های باردار باعث سقط جنین یا جنین های غیرطبیعی می گردد.